Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda izdao je publikaciju Kulturno-istorijsko nasleđe na području regulacionog plana Obrenovca, u kome stoji da je u imeniku mesta Karađorđeve Srbije iz 1804-1813. godine Zabrežje upisano kao palanka u Valjevskoj nahiji.
Izgleda da je baš razvijeni trgovački i drugi promet uticao da se naselje ovom prilikom nazove palankom, mada je po svojoj organizaciji i karakteru izrazito seoskog tipa. Zabrežje pripada tipu zbijenih naselja sa ušorenim delovima sela. Ono što daje posebno obeležje Zabrežju je prisustvo industrijskih građevina i žitnih magacina. Najveći i svakako najznačajniji je kompleks starog Mlina porodice Simović, nastao u prvoj deceniji dvadesetog veka. Mlin je u funkciji i treba ga uzimajući u obzir nužnim osavremenjivanjem trajno sačuvati. U publikaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda stoji da, pored Mlina, značajna je i zgrada stare Fabrike špiritusa Špirtulja, zatim tri žitna magacina, na obali Save, koji su do skora doprinosili autentičnosti Zabrežja, kao najvećeg izvoznog punkta centralne Srbije u prošlosti. Ove objekte trebalo je trajno zadržati i omogućiti njihov budući život u nekoj prigodnoj nameni i prema potrebama vremena. Magacini su rasprodati, građevinski materijal razvučen, a temelji ostadoše da nas podseća na istoriju Zabrežja. Fabrika špiritusa je srušena, a na njeno mesto izgrađena je veoma lepa zgrada. Mlin u Zabrežju može biti u funkciji, ali se čeka privatizacija ili denacionalizacija. Zgrada zabreške opštine je građena 1928. godine, a selo je finansiralo gradnju. Pre tridesetak godina, mesne vlasti Zabrežja dale su jednu prostoriju na korišćenje pošti, zatim se i poštar uselio u druge prostorije. Tako Zabrežani izgubiše zgradu, i sada u njoj je u jednoj prostoriji pošta, a u stanu živi porodica pokojnog poštara. Poštar je bio radnik pošte i pošta bi trebalo da reši stambeni prostor porodice poštara. To je jedna od najlepših zgrada u centru Zabrežja, koja treba da se vrati Zabrežju. Zgrada železničke stanice Zabrežje izgrađena je 1906. godine, i ovu zgradu su pretvorili u stambeni prostor radnika železnice. Zgrada Lučke kapetanije izgrađena je pre 80 godina, dakle, 1926. godine. I ona je danas pretvorena u stambeni prostor. Zgrada Carinarnice u Zabrežju, koja je izgrađena 1910. godine, prestala je sa radom 1918. godine. Jedno vreme u nju je bio smešten Katastar opštine Zabrežje, zatim je dat na korišćenje Osnovnoj školi u Zabrežju i ona je pretvorena u stambeni prostor. Sama zgrada je u žalosnom stanju, krov je oštećen i niko u nju ne ulaže. Zgrada starog hotela “Bosna” Ljube Poovića, blizu obale Save, većim delom je srušena, a na njenim temeljima niče višespratnica. Ova zgrada je posle rata konfiskovana, možda će se usvojiti zakon o denacionalizaciji, pa će biti pitanja ko prodade tuđe. Sve zgrade spomenici kulture u Zabrežju su bez kontrole, prepuštene zubu vremena, može li se na koji način pomoći?
M.S.
Zabreške novine, broj 3, jul 2006. godine
