Zadružna kuća porodice Ranković nalazi se u selu Draževac, u beogradskoj opštini Obrenovac. Ova kuća je materijalni pokazatelj socijalnih, ekonomskih i kulturnih prilika koje su karakteristične za Srbiju druge polovine XIX veka. Pripada tipu moravske kuće. Kao vredan primerak seoske arhitekture proglašena je za spomenik kulture. Selo Draževac pripada grupi poluzbijenih naselja sa kućama grupisanim u centru sela i razbijenim prema periferiji. Građevinski fond XIX veka u Draževcu zastupljen je u relativno malom broju primeraka. Najvrednija kuća je Stara zadružna kuća porodice Ranković, čiji su se preci, poreklom iz Crne Gore, u Draževac naselili neposredno posle Prvog srpskog ustanka. Porodica Ranković je jedna od starijih porodica u selu, a njihova porodična zadruga je imala 73 člana. Kuću je podigao rodonačelnik familije po imenu Ranko, od kojeg su potekli svi Rankovići u selu. Veličina kuće, površine od preko 150 m2, kao i razvijena prostorna organizacija, svedoče o njenoj monumentalnosti.
Kuća je pravougaone osnove, dimenzija 15×16 m, centralne dispozicije sa četiri prostorije, tri sobe i kućom sa dvoja naspramnih vrata i otvorenim odžakom. Dubok centralni trem zatvoren je spolja lučnim arkadama i kasnije dodatom drvenom ogradom. Bondručne je konstrukcije postavljene na debele hrastove grede na lomljenom kamenu; zidni ispuni su od čatme, krovna konstrukcija od drvenih rogova i greda, a pokrivač od ćeramide. U funkcionalnom smislu kuća pripada punom razvojnom tipu seoske zadružne kuće prve polovine XIX veka. Centralna prostorija, “kuća” izuzetno prostrana, sa odžaklijom, služila je za spavanje, a velika gostinska soba za praznična okupljanja i noćenje gostiju. Nije imala podrum već su njegovu funkciju vršile razne pomoćne zgrade raspoređene naokolo. (1)
Pomoćni objekti su s vremenom nestali tako da nekadašnja organizacija prvobitnog seoskog dvorišta nije u potpunosti poznata. Danas je očuvana samo porodična kuća. Ova stara moravska kuća arhitektonski je jedan od najzanimljivijih eksponata fonda narodnog graditeljstva na području Beograda. U ovoj oblasti narodnog stvaralaštva njena najviša stremljenja izražava primenjeni konstruktivni sistem, organizacija prostora, arhitektonska obrada, kao i njena veličina. Osnovni princip zaštite primeraka koje je podizao nepoznati narodni graditelj jeste čuvanje in situ (na svom prvobitnom mestu), zato što ovakve kuće, pored svog opšteg istorijskog, sociološkog i etnološko-arhitektonskog značaja, predstavljaju eksponate koji neposredno dokumentuju istorijski razvoj određene oblasti ili naselja. Ova kuća, određene namene i koncepcije, predstavlja integralni deo sela i neposredno doprinosi njegovom identitetu. Svedok je ekonomske moći i stambene kulture žitelja sela. Tokom Drugog svetskog rata imala je, takođe, određenu ulogu u narodnooslobodilačkom pokretu.
Zbog nemogućnosti očuvanja na mestu gde se kuća prvobitno nalazila, urađen je projekat spasavanja izmeštanjem na povoljniju lokaciju, u dvorište osnovne škole, u centru sela Draževac. Predviđeno izmeštanje izvedeno je u dve faze. Pažljivo je demontirana – stara hrastova građa, ručno pravljena ćeramida, lomljen poluobrađeni kamen peščar preneti su na novu lokaciju, u školsko dvorište. Potom je sklopljena bondručna konstrukcija. Nakon toga je krov pokriven ćeramidom, ozidani su dimnjaci, a zidovi oblepljeni blatom. Ovim je izvedena prva faza spasavanja objekta. U narednoj fazi revitalizacije završeno je uređenje enterijera i uvođenje instalacija. Predviđeno je da se kuća koristi za razne delatnosti vezane za školu i kulturni život sela. Na ovaj način je staroj, napuštenoj, zadružnoj kući, produžen vek trajanja do naših dana. “Mirne fasade sa naglašenim horizontalnim ritmom prozorskih otvora i tremom, belo krečene, i veliki krovni ispusti-streje, predstavljaju u likovnom pogledu posebna obeležja. Minimalnim izražajnim sredstvima postižu se izvanredni proporcijski odnosi i dostižu visoki estetski dometi.” (2)
Takođe, ovakve kuće postaju kvalitetni uzori za novu izgradnju u našim selima. Stara zadružna kuća Rankovića u Draževcu utvrđena je za spomenik kulture 1987. godine.
Napomene:
1. Nada Živković, Narodno graditeljstvo – spomenik kulture danas, Beograd, 2007, str. 106
2. isto, str 106
Literatura:
1. Dokumentacija ZZSKGB – Dosije spomenika kulture
2. Zoran Jakovljević, Spasavanje Zadružne kuće u selu Draževcu, Glasnik Društva konzervatora Srbije, broj 19, Beograd, 1995
3. Nada Živković, Narodno graditeljstvo – spomenik kulture danas, Beograd, 2007
Izvor:
Stara zadružna kuća Rankovića u Draževcu
Izdavač: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Autor teksta: Ana Sibinović
