Obrenovac, nekadašnji Palež, naselje u današnjoj opštini Obrenovac, jednoj od sedamnaest beogradskih opština, prvi put se pominje u istorijskim izvorima 1718. godine, u austrijskom državnom popisu Valjevskog distrikta, kao naselje sa 11 domova. (1)
Arheološki nalazi pokazuju da je naselje mnogo starije i da vuče korene još iz perioda rimske vladavine. Prirodni uslovi, bogata okolina, povoljan položaj na raskršću puteva i prelaza preko reka uticali su na brzi razvoj naselja i njegove čaršije tokom XIX veka. Palež je postao značajan privredni i trgovačko-zanatski centar i važno izvozničko mesto preko kojeg se odvijala trgovina ovog dela Srbije sa Austrijom. Zbog svog privrednog, upravnog i prosvetno-kulturnog značaja, 1859. godine, u čast povratka Miloša Obrenovića u Srbiju, mesto je dobilo status varoši i novo ime Obrenovac. Kroz urbano-arhitektonsku strukturu obrenovačke čaršije moguće je pratiti ne samo ekonomski prosperitet već i socijalnu i kulturnu evoluciju srpskog društva, koje se u kratkom vremenskom periodu transformiše od patrijarhalno-ruralnog u građansko društvo. Česni dom porodice Mihailović, najznačajnija i nesumnjivo najlepša varoška kuća u Obrenovcu, nastao je već početkom devetnaestog veka. Nemamo tačnih podataka o godini gradnje objekta, ali posrednim putem, na osnovu zapisa koje nam je ostavio srpski književnik Joakim Vujić, koji je na svom putovanju kroz Srbiju 1826. godine prošao kroz Obrenovac i zapisao sledeće: “Po prišetviju mojemu ovamo na prenoščije dođem kod g. Dimitrija Mihailovića, kupca zdešnago, koji me učtivo i radosno primi u svoj česni dom, potom donese mi dobru večeru i kafu” (2) , možemo zaključiti da je kuća te 1826. godine već bila izgrađena.
Kuća je osnove izduženog pravougaonika sa dvoslivnim krovom. Sastoji se od prizemlja, sprata i podruma ispod dela zgrade. Zidana je drvenim bondrukom sa ispunom od opeke. Krov je dvoslivan, sa konstrukcijom od drvenih rogova i greda i pokrivačem od biber crepa. Organizacija prostora razvija se po linearnoj šemi sa produženom podelom u prostorijama u nizu. Od centralnog kolskog prolaza u istočnom delu zgrade nalaze se tri međusobno povezane prostorije u kojima su bile smeštene radnje. Zapadno od centralnog prolaza nalazi se jedna veća prostorija koja ima ulaz i sa ulice.
Ova prostorija, povezana s manjom ostavom, bila je takođe namenjena trgovini. U zadnjem dvorišnom delu zgrade, istočno od centralnog prolaza, smeštene su dve veće prostorije, međusobno povezane, a zapadno manje predsoblje i soba. Sve prostorije u dvorišnom delu prizemlja bile su namenjene stanovanju. Na spratu se sa frontalne strane nalaze tri velike sobe, opet međusobno povezane, a u dvorišnom delu veliki trem divanhana, iz kojeg se nalevo i nadesno ulazi u po dve prostorije namenjene stanovanju. Glavna ulična fasada je ravna, s pilastrima plitko izvedenim u malteru. Istočni deo imao je u prizemlju arhitravni trem, danas zatvoren. Na fasadi je karakterističan horizontalni venac sa plitko izvučenim profilima.
Venac je omalterisan čitavom širinom. Dvorišna fasada je komponovana s nizom arkada u prizemlju i na spratu, čime je postignut izvanredan efekat razuđenosti. Glavni venac je, isto kao i na uličnoj fasadi, u plitkoj plastici. Prozori, tipa pendžera, postavljeni su u nizu. Vrata su sa filungama i prekrivajućim bravama. Izuzetak čine vrata na spratu rađena u filungama “inkrustirano”. Podovi su u svim prostorijama, zavisno od namene, rađeni u opeci ili su daščani. Odžaci i odžaklije prepravljeni su i zazidani. (3)
Česni dom porodice Mihailović, monumentalna kuća poslovno-stambene namene, potvrđuje da je jaka trgovačka tradicija u ondašnjem Paležu uspela da očuva srpski trgovački sloj i u vreme privredne stagnacije Beogradskog pašaluka krajem XVIII i početkom XIX veka. Da se zaista radi o srpskoj kući, odnosno kući sagrađenoj za vlasnika Srbina, a ne kupljenoj ili nasleđenoj od Turaka, pored organizacije unutrašnjeg prostora govori i podatak u pominjanoj knjizi Joakima Vujića, da naselje Palež 1826. godine ima “60 samih srpskih kuća i nijednu tursku”. (4)
Poseban kvalitet ove kuće čini to što u pogledu opšte arhitektonske koncepcije predstavlja simbiozu orijentalnih turskih i evropskih shvatanja u stambenoj arhitekturi. Linearna šema unutrašnje organizacije prostora, karakteristična za evropsku kuću, nije smetala da se istovremeno postigne maksimalno korišćenje prostora udobnosti turskih varoških kuća. Uprkos novoj šemi, u Česnom domu je ostala prisutna i jedna od najvećih vrednosti turske orijentalne arhitekture – jedinstvo spoljašnjeg i unutrašnjeg sveta, postignuto velikim otvorenim tremovima na spratu i u prizemlju. Mnogostruke, neosporne vrednosti Česnoga doma porodice Mihailović u Obrenovcu, kao funkcionalnog, konstruktivnog i estetskog dostignuća našeg narodnog neimarstva, čine ovaj objekat jednim od najvrednijih spomenika na području grada Beograda. Zbog svega prethodnog, Česni dom je proglašen za spomenik kulture 1970., a za kulturno dobro od velikog značaja utvrđen je 1979. godine. Nakon rekonstrukcije početkom sedamdesetih godina prošlog veka, u kuću je smeštena biblioteka koja se i danas tamo nalazi.
Rešenje Zavoda br. 268/3 od 25.02.1970. Kulturno dobro od velikog značaja, Odluka o utvrđivanju, “Sl. glasnik SRS” br. 14/79
Napomene:
1. D. Popović, Srbija i Beograd od Požarevačkog do Beogradskog mira 1718– 1739, Beograd, 1951, str. 22, 71–79
2. J. Vujić, Putešestvije po Srbiji, Beograd, 1901, str. 62. Ovaj podatak je, takođe, opredelio stručnu službu Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda da zvaničan naziv spomenika kulture bude Česni dom porodice Mihailović
3. N. Živković, Narodno graditeljstvo – spomenik kulture danas, Beograd, 2008, str. 98–100
4. J. Vujić, navedeno delo, str. 61–62
Izvor: Česni dom porodice Mihailović
Izdavač: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Autor teksta: Nada Živković
