Zabranska šuma je gust vegetacijski masiv u blizini Obrenovca i predstavlja zelenu oazu za ovaj industrijski grad. Zabran je omiljeno izletište Obrenovčana, idealno za ljubitelje prirode, izolovano od buke i asfalta. Korisnici izletišta su pešaci, biciklisti, motociklisti i rekreativci svih uzrasta. Uz put su postavljene klupe i stolovi od drvenih oblica za kratak odmor, kao i nadstrešnice sa garniturama za sedenje. Pored puta se nalazi nekoliko proširenja koja služe kao piknik zone, ali se tu održavaju i razne sportske aktivnosti, okupljanja itd.Put koji vodi do Zabranske šume dugačak je oko 2,5 km, asfaltiran i blago vijugav, vodi posetioce izletišta prema obali reke Save. Put dovodi do plaže na Savi sa uređenim prilazima vodi, tuševima i pontonima. Igra sunčevih zraka kroz krošnje visokog drveća, svež vazduh, miris prirode i reke leti okupi veliki broj kupača. Neposredno uz reku su na raspolaganju različite aktivnosti, za najmlađe: dečije igralište, penjalica sa toboganom, ljuljaške, klackalice i drvene oblice različitih veličina, gde i stariji iskušavaju svoje sposobnosti. Posle igre i kupanja posetioci mogu da se odmore u jednom od četiri ugostiteljska objekta: “Miris dunja”, “Savska terasa”, “Srpska kuća” ili splav “Tabako”. Takozvana “dolma” tj. nasip, koji štiti grad Obrenovac od plavljenja reke Save, koristi Obrenovčanima za šetnju ili trčanje, jer se sa nje pruža predivan pogled na šumu i livade kroz koje se prolazi. Rekreativci koji trče, pešače ili voze bicikl, od skoro mogu da uživaju i u trim stazi koja je trasirana kroz Zabransku šumu. Duž trim staze postavljene su i sprave za vežbanje i table sa pokaznim vežbama.
Na području Obrenovačkog zabrana preovlađuju izdanačke šume poljskog jasena i lužnjaka, mešovite po poreklu – sastojine i semenog i vegetativnog porekla u istom spratu, jednodobne, očuvane sastojine, potpunog sklopa, prosečno stare 70 godina. Vrste drveća su poljski jasen, lužnjak, poljski brest, bela topola. Stabla poljskog jasena su prava, čista od grana do 2/3 visine i osrednjeg zdravstvenog stanja. Stabla lužnjaka su prava, čista od grana do 2/3 visine. Zastupljena je prizemna vegetacija i gust korov.
Studija o stanju postojeće šumske vegetacije i projekat uređenja park šume obrenovački Zabran iz 1986. godine navodi da su šume lužnjaka i jasena – FRAXINOQUERCETUM ROBORIS izdiferencirane na više subasocijacija i zauzimaju skoro celu površinu Zabrana, ne samo iza nasipa, već i u forlandu. Od edifaktora zajednice, lužnjaka i poljskog jasena, jasen je u svim fitocenološkim snimcima dominantna vrsta, što je posledica antropogenih uticaja (seče i raskidanja sklopa). Osim edifaktora, u spratu drveća javljaju se još diferencijalne vrste vlažnijih subasocijacija bele topole (Populus alba) i vez (Ulmus effusa), pojedinačno poljski brest (Ulmus minor) i diferencijalna vrsta najsuvlje subasocijacija klen (Acer campestre).
Sprat žbunja je najčešće jačeg sklopa i floristički bogatiji, što je takođe posledica ranijih seča. Osim podmlatka vrsta iz sprata drveća (uglavnom jasena i brestova – nema mladih lužnjaka), javlja se i veći broj žbunova: krakavina (Frangula alnus), crvena udika (Viburnum opulas), svib (Corunus sanguinea), bagrenac (Amporpha fruticosa), glog (Crataegus calycina), krilata kurika (Euonymus europaeus), i u znatno većem broju nego u I spratu diferencijalne vrste najsuvlje subasocijacije klen ( Acer campestre ) i žešlja ( Acer tataricum).
U spratu prizemne flore, osim podmladka drvenastih vrsta (pojedinačno i lužnjaka), ističu se svojstvene vrste asocijacije: Glechomos hederacea, Rubus caesius, Aristolochia clematitis, Rumex sanguineus i Cynanchum vincetoxycum. Uz diferencijalne vrste sreće se još i veći broj higrofita: Prunella vulgaris, Lysimachia nummularia, Genista elata, Stellaria media i dr. Korovskih vrsta nema mnogo, verovatno zbog toga što su snimci uzimani na površinama sa bolje očuvanom vegetacijom.
Vegetacija u Obrenovačkom zabranu je u velikoj meri odraz antropogenih uticaja u prošlosti i danas. Najveći uticaj na promenu nekadašnje vegetacije imala su dva momenta:
a) seče-čiste (poslednje 1941. godine, kada su sve šume u okolini Beograda pretvorene u izdanačke) i ostale, koje su, pored uticaja na kvalitet stabala, dovele su i do ekspanzije heliofilnih vrsta (bele topole, poskog jasena i dr.), bujnog razvoja sprata žbunja (glogovi, bagrenac, povijuše, ostruga) i pojave korovskih vrsta u spratu prizemne flore;
b) podizanje nasipa uz Savu i Kolubaru prekinulo je plavljenje, osim u forlandu i znatno izemnilo hidrografske uslove, pionisrskih zajednica, ka složenijim, suvljim, pretežno lužnjakovo-jasenovim šumama na semiglejnim zemljištima. Ove šume zauzimaju najveće površine u Obrenovačkom zabranu.
Sadašnje sastojine Zabrana nastale su posle čistih seča 1941/42. godine, te većinom predstavljaju izdanačke sastojine druge i treće generacije sa svim nepovoljnim posledicama po stepen izmenjenosti primarnog sastava, zdravstveno stanje, strukturu i vitalnost.
Kao posledica načina nastanka sastojina, uz povoljnu okolnost da je sačuvan značajan deo inventara hrasta lužnjaka prethodne generacije, oblikovala se i struktura sastojina, kao izrazito jednodobna, što nije povoljna izgrađenost rekreativnih šuma. Postojeće sastojine su veoma visokog stepena obraslosti, jako redukovanih kruna nedovoljnog asimilacionog potencijala, što uslovljava nedovoljan debljinski prirast i usporen razvoj ovih šuma. Zbog toga dostignute dimenzije osetno zaostaju za mogućim, koje odgovara proizvodnom potencijalu staništa, što je nepovoljno za izgled rekreativnih šuma, u kojima je poželjno što veće učešće debelih stabala. Posebno nepovoljnu okolnost predstavlja visoka zašikarenost sastojina i šumskih čistina, kojih je nedovoljno, i veoma izrazito širenje unetog američkog žbuna bagrenca, koji je korišćen za brzo obrastanje nasipa pored Save i koji se neželjeno proširio smanjujući ili sprečavajući korišćenje ovih površina za rekreaciju.
Odnos obraslih i neobraslih površina, Zabrana u užem smislu, je krajnje nepovoljan. Kako su livadske površine šireg prostornog obuhvata u celini smanjene pretvaranjem u oranice, to se nedostatak livada u celini pojavljuje kao ograničavajući faktor rekreativnog korišćenja šireg kompleksa Zabrana. U okviru sadašnjih društvenih šuma učešće neobraslih površina je simbolično, i ove površine su u visokom stepenu zašikarene, te se kao jedino rešenje postavlja izmena kategorije – tipa šumskih pejzaža u smislu oblikovanja poluotvorenih šumskih predela.
Uzgojno stanje šuma Zabrana je krajnje nepovoljno. Veoma blagi zahvati proreda u poslednjih nekoliko decenija su uslovili nastanak sastojina prevelikog stepena obraslosti, što je uslovilo nastanak sastojina nesrazmerno velikih visina u odnosu na debljine, te time i visokog stepena vitkosti i nedovoljne otpornosti na negativne uticaje vetra i snega, što dovodi do značajnih oštećenja šuma.
Postojeće sastojine Zabrana su izdanačke II i III generacije, što je sa stanovišta oblikovanja rekreativnih šuma nepovoljno zbog kratkog veka izdanačkih šuma uopšte. Značajno učešće stabala semenog porekla hrasta lužnjaka je veoma značajno, jer će kostur budućih uređenih pejzaža činiti upravo hrast.
Sve sastojine tvrdih lišćara u Zabranu su nedovoljno negovane u prošlosti. Zbog toga su one danas prevelikog stepena obraslosti, veoma redukovanih kruna malog asimilcionog potencijala i veoma visokog stepena vitkosti odnosa debljine i visine. Zato su ove sastojine mehanički neotporne na uticaje vetra i snega, te su izložene vetrolomima i snegolomima. Pored ove nepovoljne okolnosti, sa stanovišta rekreativnih šuma, slabe prorede su uslovile veliku udaljenost sastojina od funkcionalnog stanja, jer je osnovni zadatak stvaranje što povoljnijih uslova za razvoj hrasta lužnjaka, kao najkvalitetnijeg elementa izgrađenosti ovih šuma.
I pored izdanačkog porekla i značajnog učešća stabala na visokim šupljim panjevima, zdravstveno stanje je dobro do zadovoljavajuće. Odsustvo mera nege je značajno smanjilo vitalnost ovih sastojina te je prilikom inventarisanja utvrđena pojava sušenja pojednačnih stabala. Ova pojava zaslužuje posebna istraživanja, zbog pojave sušenja šuma od kiselih kiša.
Celokupna površina šuma Zabrana je u visokom stepnu zašikarena žbunjem bagremca, sviba i drugih vrsta, što smanjuje propusnu moć i mogućnost korišćenja od strane posetilaca.
Do sada analizirani elementi stanja pokazuju da je stepen funkcionalnosti prostora Zabrana u celini mali, a zbog izumiranja žbunja sve manje je pogodan i za zadržavanje i reprodukciju lovne divljači. Funkcionalnost prostora je nepovoljna i sa stanovišta odnosa obraslih i neobraslih površina. Učešće neobraslih površina je svega 8,3%, što je sasvim nedovoljno za rekreaciju, koja je usresređena uz ivice livada i progala. Postojeća mreža šumskih puteva i staza je veoma povoljna, te se stiče utisak kao da je mreža projektovana za potrebe rekreacije.
Izuzetno povoljan položaj na ušću dve reke čini šumske prostore Zabrana posebnom vrednošću za rekreaciju, ne samo Obrenovčana. Nalazeći se na položaju između industrije u Bariču i TENT “Nikola Tesla”, šume Zabrana su od neprocenjivog značaja za zaštitu Obrenovca od emisije brojnih toksičnih gasova, vrše brojna blagotvorna dejstva na celokupno okruženje, unapređujući kvalitet životne sredine i ostvarujući i druge društveno potrebne funkcije: unapređenje klime, smanjivanje emisije, zaštitu obala, proizvodnja kiseonika, prostor su za rekreaciju, održavanje populacije lovne divljači, najveći su i najočuvaniji šumski prostor u ravničarskom delu, te su od značaja za obrazovanje, naučna istraživanja, itd.
Zbog svega, unapređivanje stanja ovih šuma i njihovo osposobljavanje za potrebe rekreacije, ali i povećavanje površina pod šumom radi obezbeđenja imisionih funkcija, je od izuzetnog značaja za unapređivanje stanja životne sredine u Obrenovcu. Sadašnje stanje je, kako je izloženo, veoma nepovoljno. Postojeće šume su veoma udaljene od funkcionalnog stanja, te je neophodno preduzimati hitne mere za unapređenje i osposobljavanje, naročito, za potrebe rekreacije. To je posebno značajno jer će korišćenje šuma i šumskog prostora za rekreaciju biti sve veće, a opasnosti degradacije i zagađivanja prigradskih područja sve izrazitije.
Poznato je da u ovakvom tipu šume, gde je evidentna rekreativna funkcija, stabla moraju biti neuporedivo boljeg zdravstvenog stanja nego što je slučaj sa običnom gazdinskom šumom. To nije samo zbog estetskih karakteristika, već je u pitanju čak i bezbednost ljudi koji tu borave. Trula grana, ili čitavo stablo sklono padu u šumi gde su ljudi retko prisutni, ne predstavlja praktično nikakvu opasnost, ali u izletničkoj šumi, gde je veliko prisustvo ljudi, može čak i ugroziti nečiji život. Zbog svega ovog, u ovom tipu šume zaštitnim merama mora se dati poseban značaj. Zbog svega, planiranje gazdovanja šumama u gradskim, prigradskim i širim područjima mora, pre svega, polaziti od potreba gradova i nastojati da ih, u granicama zatečenog i mogućeg približvanja funkcionalnom stanju šuma, optimalno obezbedi – vodeći računa kako o sadašnjim utvrđenim, tako i o budućim potrebama.
Sadašnji i budući interesi Beograda su u trajnom preduzimanju mera kojima se unapređuju ukupni potencijali svih prigradskih šuma, šumskih staništa i ostalih tipova izvorne vegetacije i njihovom optimalnom korišćenju u skladu sa namenom. Sa stanovišta složenosti stručnih problema u unapređivanju stanja sadašnjih šuma okoline Beograda, neophodno je imati u vidu, da je za planiranje budućeg postupka neophodno raspolagati sa kvalitetnijim informacijama o stanju šumskog fonda nego što je to bio slučaj do sada, čime se omogućava i viši kvalitet planiranja i veća sigurnost u pogledu efekata mera za unapređivanje stanja. Zatečeni odnosi obraslih i neobraslih površina u delu društvene šume Zabran su krajnje nepovoljni; sa samo 8,3% nešumskih površina (koje su sve zašikarene), nije moguće osigurati prostorni okvir za brojne rekreativne sadržaje na livadama i proplancima, a naročito za spontanu rekreaciju manjih rekreativnih grupa. Pretvaranje livada po izgradnji zaštitnih nasipa u oranice, skratio je nekadašnji veoma vredan prostor i onemogućio njegovo višestruko korišćenje. Veoma brza i nekontrolisana izgradnja vikend naselja je u velikoj meri isključila iz masovne rekreacije veliki deo površina.
Postojeće privatne šume, osim malenih površina šuma retkih vlasnika (dobrih domaćina), se seku čistom sečom svakih nekoliko godina, te su u visokom stepenu zašikarene i nepodesne za rekreaciju. Polazeći od sadašnjeg stanja i analize posledica povećavanja učešća neobraslih površina, može se zaključiti da nije opravdano krčenjem šuma stvarati slobodne livadske prostore, u uslovima nedovoljne šumovitosti okoline Obrenovca i samog Zabrana.
Obezbeđenje prostora za rekreaciju se ima vršiti oblikovanjem poluotvorenih šumskih pejzaža, sa hrastom lužnjakom kao osnovnom vrstom, uz zadržavanje najdebljih i najlepših stabala poljskog jasena. U odnosu na položaj i udaljenost od centra gravitacije, šuma Obrenovački zabran se svrstava u grupu “objekti za poludnevni i dnevni boravak”. Prirodna opremljenost šume za rekreaciju karakterisana je izgrađenošću i stanjem sastojina, neobraslih površina i izraženošću reljefa, u određenim makroekološkim i klimatskim uslovima. Relativna vrednost prirodne opremljenosti Obrenovačkog zabrana iznosi 3, 00. Ukupna rekreaciona vrednost je 21, 24 i ona ne ukazuje samo na vrednost položaja kompleksa i dostugnuti nivo prirodne opremljenossti, nego može poslužiti i kao merilo za investiociona uluganja ili kod nužnog žrtvovanja određene šumske površine za druge namene i korišćenja.
Vrednost prirodne opremljenosti šume za rekreaciju moguće je poboljšati samo delovanjem i promenom elemenata vrednovanja na koje je moguće uticati. Mere za popravku zatečenog stanja treba usmeriti na:
- promenu načina korišćenja neobraslih površina
- promenu odnosa obrasle i neobrasle ukupne površine
- formiranje i estetsko oblikovanje šumske ivice ·
- promenu odnosa vrsta drveća u smesi
- povećanje broja vrsta na istoj površini radi razbijanja jednoličnosti
- popravku starosne strukture sastojine
- određivanje trajanja ophodnje i dr.
Program opšteg uređenja šume Zabran u Obrenovcu je na osnovu sagledanog stanja, globalno odredio mere i pravce delovanja, radi popravke zatečenog stanja. Osnovni ciljevi plana su: ·
- dopuna postojećih i stvaranje novih urbanih i pejzažnih vrednosti u skladu sa pozicijom predmetnog područja u široj zoni grada;
- očuvanje i unapređenje ukupnih prirodnih i stvorenih vrednosti predmetnog područja;
- usklađivanje izgradnje trasa, koridora i kapaciteta za saobraćajnu, energetsku, vodoprivrednu, komunalnu i drugu infrastrukturu i uređenje građevinskog zemljišta sa realnim potrebama;
- ostvarenje planerskih, prostornih i infrastrukturnih mogućnosti za potpuniji razvoj Obrenovca;
- da se obezbedi mogućnost iskorišćenja velikog dela pomenute teritorije za potpuno nove vidove sportsko – rekreativnih sadržaja, sa specifičnim izuzetno povoljnim položajem u odnosu na ostale delove grada, jer je blizu i izlaska iz Obrenovca i već postojećih sportskih, banjskih i ugostiteljskih sadržaja u zoni Topolica, a u isto vreme i samog centra, što je činjenica koja će privući brojne korisnike i ulagače;
- ozelenjavanje i održavanje javnih prostora zone, formiranje kontinualnog zelenila duž kanala i ozelenjavanje sportsko – rekreativnih kompleksa i parcela kako bi se postigli što povoljniji uslovi za funkcionisanje izletišta.
Duško Krstić
